Trần
Văn Ơn sinh ngày 29/5/1931 trong một gia đình nông dân nghèo tại xã
Phước Thạnh, huyện Châu Thành, tỉnh Bến Tre. Giặc tàn phá xóm làng, gia
đình anh phải lưu lạc về Sài Gòn sinh sống. Năm 1949, cuộc kháng chiến
của nhân dân ta bước vào giai đoạn phản công. Tại Sài Gòn, các tầng lớp
đồng bào cũng tích cực hưởng ứng dưới nhiều hình thức: biểu tình chống
sưu thuế, chống bắt lính, đòi việc làm, HSSV bãi trường, bãi khóa liên
miên. Giặc Pháp càng thua đau càng ra sức đàn áp, khủng bố nhân dân các
vùng chúng tạm chiếm, trong đó HSSV cũng bị chúng bắt bớ, giam cầm.
Lúc
bấy giờ Trần Văn Ơn đang học lớp đệ ngũ (nay là lớp 8) trường Petrus Ký
(nay là Lê Hồng Phong), đã bí mật tham gia vào Đội Vũ Trang Diệt Ác Trừ
Gian của phong trào HSSV Cứu quốc. Ngày 18/5/1949, đội vũ trang này đã
thi hành án tử hình với hai tên mật vụ Nguyễn Văn Minh và Trần Tấn Phát.
Thực
dân Pháp và tay sai càng hốt hoảng càng hung hãn phát xít. Ngày
01/11/1949, ban lãnh đạo HS Cứu quốc Sài Gòn gồm 5 đồng chí là HS các
trường Petrus Ký và Gia Long bị địch bắt. Ở trong tù mặc dù bị địch tra
tấn, mọi người đều giữ vững khí tiết.
Để
hỗ trợ cho cuộc chiến đấu của bạn bè yêu nước trong tù, ngày
09/01/1950, 2000 học sinh và phụ huynh trường Petrus Ký và Gia Long kéo
đến Sở Giáo dục Sài Gòn đòi trả tự do cho 5 HS bị bắt. Đến 10 giờ sáng
có thêm HS các trường Phước Kiến (Chợ Lớn), Taberd, .. và một số trường
tư thục cũng xuống đường hỗ trợ. Cùng ngày, đồng bào đình công bãi thị,
công chức không đến sở. Một phái đoàn đại biểu các đoàn thể nhân dân do
luật sư Nguyễn Hữu Thọ kéo vào dinh Thủ hiến Trần Văn Hữu đưa kiến nghị
đòi trả tự do cho các HS bị bắt.
Thực
dân Pháp và Việt gian trả lời bằng cách bắt giữ cả phái đoàn của luật
sư Nguyễn Hữu Thọ bỏ lên xe bít bùng đưa đi nơi khác, đồng thời chúng
tăng cường lực lượng bảo vệ dinh Thủ Hiến, sẵn sàng đàn áp.
Thái
độ đó làm đám đông phẫn nộ, bùng nổ cuộc xung đột. Những người biểu
tình dùng mọi thứ vũ khí có trong tay chống trả quyết liệt với lính Pháp
và cảnh sát. Nhà cầm quyền không chịu nhượng bộ. HS không chịu giải
tán, tập họp trước dinh trương băng, hô khẩu hiệu: nhân dân cũng tham
gia mỗi lúc một đông, tăng cường bánh mì, thức uống.
Đến
3 giờ chiều thình lình cảnh sát và binh lính trong dinh bắn ra, rồi
tràn ra đánh đập HS. Trần Văn Ơn và 6 nam nữ HS vượt khỏi đám đông tìm
đường vào dinh Thủ Hiến đưa kiến nghị. Một loạt đạn vang lên ngăn họ
lại. Nhiều HS bị thương, hy sinh, địch toan cướp xác, bạn bè và đồng bào
giành lại, hai bên giằng co. Trần Văn Ơn bị thương nặng, trên tay vẫn
còn cầm bản kiến nghị. Anh được đưa vào bệnh viện Chợ Rẫy để cứu chữa,
nhưng sau đó đã mất. Tin này truyền đi như luồng điện làm xôn xao cả Sài
Gòn. HS lập tức kéo nhau đến Chợ Rẫy giữ thi thể anh và chuẩn bị đám
tang bằng cuộc biểu tình.
Lễ
tang Trần Văn Ơn được cử hành trên khắp các tỉnh thành cả nước. Hàng
triệu lượt HSSV và đồng bào các giới đã đeo băng tang tham gia truy điệu
để tỏ lòng thương tiếc và xuống đường tuần hành bày tỏ chí căm thù. Đi
trước quan tài anh là hai câu đối được viết bằng máu của HS:
Chết vì Tổ quốc, chết nhưng vẫn sống.
Sống kiếp Việt gian, ô nhục muôn đời.
Kể
từ đó, ngày 09/01 đi vào lịch sử đấu tranh và được chọn làm ngày truyền
thống của HSSV Việt Nam. Truyền thống vẻ vang đó đã được các thế hệ
HSSV kế thừa oanh liệt và trở thành bất diệt.